Onderwijssocioloog René Halberstadt:
‘Verleg bij verzuim de focus naar aanwezigheid en verbinding’
In ‘Een blik op morgen’ vragen we experts uit het veld hun visie met ons te delen. Verfrissend. Onverwacht. Inspirerend. En soms een tikkeltje activistisch, zoals René Halberstadt, onderwijssocioloog en projectleider bij Ingrado. Onlangs verdedigde hij zijn proefschrift over schoolverzuim. Tegen LVS-consulenten zou hij willen zeggen: ‘Wees nóg meer de ‘critical friend’.'
In zijn proefschrift ‘Schoolverzuim: een tip van de sluier opgelicht’ onderzoekt René schoolverzuim. Zowel excessief als alledaags verzuim, zowel geoorloofd als ongeoorloofd verzuim. Hij heeft gekeken naar de invloed op het verzuim van ouders, de adolescente kinderen, de leeftijdsgenoten en de school. Aan zijn onderzoek werkten twaalf scholen mee, met in totaal zo’n vijfduizend leerlingen. René promoveerde met zijn proefschrift aan de Erasmus Universiteit als doctor in de onderwijssociologie. Toch zegt hij zelf: ‘Het is slechts een eerste verkenning.’
Eerder weten wat er speelt
René: ‘Het onderzoek kon maar een verkenning zijn, omdat er nog weinig precieze data beschikbaar zijn, omdat scholen slechts beperkt hoeven te registreren. De data op gemeentelijk, regionaal en landelijk niveau betreffen enkel excessief verzuim en dat geeft een vertekend beeld over het gehele verzuim. Het is zó belangrijk om meer te weten over de reden van het verzuim. In mijn vorige carrière als leerplichtambtenaar kwam ik bij gezinnen thuis. Daar leerde ik vaak pas de achtergronden kennen. De redenen voor verzuim bleken heel uiteenlopend, van eenvoudige puberproblemen tot heel serieuze gezinssituaties. Het is belangrijk om veel eerder te weten wat er speelt. Ook omdat ‘gewoon’ verzuim vaak leidt tot excessief verzuim en vervolgens tot uitval.’
'De resultaten van mijn onderzoek benadrukken de complexiteit van het fenomeen schoolverzuim. Een landelijke one-size-fits-all aanpak, werkt mijns inziens niet.'
Opvallende uitkomsten
René: ‘Uit het onderzoek blijkt er een sterke relatie te bestaan tussen geoorloofd en ongeoorloofd verzuim. Leerlingen met een sterke wens om niet naar school te gaan maken gebruik van beide vormen van verzuim. Verzuim blijkt ook aanstekelijk te werken. In klassen waar verzuim hoger is, is individueel verzuim ook hoger. Ook ontdekte ik dat leerlingen met ouders met een migratieachtergrond en een lagere sociaaleconomische status (SES) minder verzuimen. Deze ouders hebben een strengere houding ten opzichte van het verzuim. Ouders zonder migratieachtergrond en een hogere SES bieden hun kind meer ruimte voor eigen autonomie en onderhandeling. Dit leidt tot meer verzuim. Leerlingen van die eerste categorie zitten vaker op het vmbo en de verzuimcijfers in het vmbo zijn dan ook significant lager.’
Fijn dat je er bent’
René: ‘De resultaten van mijn onderzoek benadrukken de complexiteit van het fenomeen schoolverzuim. Een landelijke one-size-fits-all aanpak, werkt mijns inziens niet. Er is een geïntegreerde aanpak nodig voor beide vormen van verzuim, waarbij rekening wordt gehouden met de leerling- en ouderpopulatie van een school. Zowel ouders als leerlingen moeten hierbij worden betrokken. Ik pleit ook voor een verschuiving van de focus: van afwezigheid naar aanwezigheid. Dat leidt tot een veel inclusievere aanpak. Kijk naar wat er nodig is om de aanwezigheid van leerlingen te vergroten en de band met school te versterken. Bij pubers is het heel belangrijk dat ze zich gezien en gehoord voelen, dat je als school en docent laat zien dat het ertoe doet dat ze erbij zijn: ‘Fijn dat je er (weer) bent!’.’
Meer advies, meer data
René: ‘LVS-consulenten zijn de experts. Zij horen veel van scholen, leerlingen én ouders. Ik zou tegen hen willen zeggen: wees niet alleen de controleur, maar ook de adviseur, de ‘critical friend’. Ook zij zijn natuurlijk gebaat bij meer data. Dan kunnen ze effectiever scholen vergelijken en adviseren in hun verzuimaanpak. Er is nieuwe regelgeving in de maak voor een betere en eenduidiger verzuimregistratie; dat komt dus precies op het juiste moment! Scholen kunnen die data dan ook beter analyseren en op basis hiervan maatwerkinterventies inrichten. Zowel bij LVS als bij gemeenten ligt er mijns inziens een taak om scholen hierin te ondersteunen. En tot slot: laten we vooral méér onderzoek doen naar de razend interessante en altijd actuele materie van verzuim.’
