Resultaten landelijk evaluatieonderzoek:
Doet de Gezonde School-aanpak ertoe?
Wat is de Gezonde School-aanpak?
Gezonde School is een landelijk programma dat onderwijsprofessionals helpt om een gezonde leefstijl op school vanzelfsprekend te maken. Zo’n drieduizend scholen doen hieraan mee. Met een stappenplan wordt gewerkt aan thema's als: voeding, bewegen en sport, mediawijsheid, relaties en seksualiteit. Een school bekijkt eerst wat het al doet en versterkt dan wat goed gaat. Samen met collega’s, leerlingen en ouders/verzorgers worden er doelen en activiteiten bedacht. De vier Gezonde School-pijlers (Educatie, Schoolomgeving, Signaleren en Beleid) helpen om een maximaal effect te bereiken. De Gezonde School-coördinatoren op school en de Gezonde School-adviseur van de GGD werken hierin samen, tot aan het bereiken en behouden van het Gezonde School-vignet.
Het onderzoek
Een aantal onderzoeksinstituten, waaronder Maastricht University en TNO, hielden gedurende vier jaar een landelijk evaluatieonderzoek. Dit onderzoek vond plaats op drie niveaus:
- Regioniveau. Gesprekken met medewerkers van 8 GGD’en.
- Schoolniveau. Basisscholen (regulier en speciaal), middelbare en mbo-scholen. De vragenlijst is landelijk ingevuld door 535 scholen (een respons van 22%). Daarop volgden 43 schoolbezoeken met gesprekken en observaties.
- Leerlingniveau. Analyse van bestaande gegevens over leefstijl, gezondheid en eindcijfers van leerlingen op basis- en middelbare scholen.
In het onderzoek worden aanbevelingen gedaan voor het programma Gezonde School, voor politiek en wetenschap. Lees het volledige onderzoeksrapport hier.
Belangrijkste resultaat
De Gezond School-aanpak doet ertoe als er sprake is van:
- Goede ondersteuning, zowel landelijk als regionaal.
- Goede uitvoering van de aanpak door de scholen.
Hoe ziet de ondersteuning er nu uit?
- Er zijn grote regionale verschillen in hoe de Gezonde School is verankerd binnen de GGD en hoeveel scholen er worden bereikt.
- In alle regio’s zijn er hechte teams van Gezonde School-adviseurs die goed met elkaar samenwerken.
Wat is er nodig voor goede ondersteuning?
- Een sterkere landelijke positionering, en een betere ondersteuning vanuit de GGD’en voor een kwalitatief goede uitvoering door de scholen.
- Meer capaciteit en structurele financiering voor GGD’en.
- Een sterkere positionering van Gezonde School binnen de GGD’en.
- Coördinatie op managementniveau tussen GGD’en en partners, met betere overlegstructuren en een verdeling van verantwoordelijkheden.
Hoe ziet de uitvoering er nu uit?
- De deelname in het basisonderwijs ligt hoger dan die in het voortgezet onderwijs.
- Op veel scholen is er ruimte voor verbetering in de uitvoering van de Gezonde School (gezondheidsbevordering).
- De Gezonde School helpt scholen om aandacht te besteden aan gezondheidsbevordering. Een Gezonde School-vignet stimuleert dit extra.
Wat is nodig voor goede uitvoering?
- Voldoende enthousiasme, een kartrekker binnen de school én draagvlak onder ouders.
Wat levert een Gezonde School-aanpak op?
In de huidige praktijk laten scholen mét een Gezonde School-aanpak slechts minimale verschillen zien met scholen die de aanpak niet uitvoeren. De verschillen in gezondheid, leefstijl en leerprestaties worden namelijk eerder verklaard door kenmerken van de schoolpopulatie. Niettemin kan iedere kleine verbetering in bijvoorbeeld een BMI z-score, in leerprestaties in het basisonderwijs, en in groente- en fruitconsumptie in het voortgezet onderwijs op populatieniveau van grote betekenis zijn.
Aanbevelingen
Voor GGD’en
- Zorg voor een basiscapaciteit van 2,5 fte per 100 scholen en structurele financiering.
- Formuleer een regiobrede visie en zorg voor coördinatie, samenwerking en een heldere verdeling van verantwoordelijkheden tussen GGD, Gezonde School-adviseur en externe partners.
- Krijg inzicht in de kwetsbare scholen en zorg voor een uniforme monitoring van gezondheid en welbevinden van leerlingen.
Voor scholen
- Stel een Gezonde School-coördinator aan; formuleer een schoolbrede visie, gedragen en aangejaagd door directie.
- Versterk de uitvoering via een integrale Gezonde School-aanpak in en rond school.
- Zorg voor gezondheidsbevordering gericht op de specifieke schoolpopulatie.
- Laat ouders/verzorgers en leerlingen meedenken en meedoen.
Gemeenten
- Houd aandacht voor de fysieke omgeving van de school en zorg dat deze bijdraagt aan gezondheidsbevordering.
- Zorg voor financiering van de inzet van Gezonde School-adviseurs en Gezonde School-coördinatoren.
Christel Langerak Gezonde School-adviseur GGD ZHZ over de resultaten
‘Alle leerlingen op alle scholen gelijke kansen geven’
Christel: ‘Voor een goede ondersteuning van de Gezonde School-aanpak is de capaciteit bij de GGD’en inderdaad wel een belangrijk aandachtspunt. Ik werk minder dan 1 fte en heb al zestig scholen in mijn pakket. Er zijn regio’s met wel 400 scholen waarbij Gezonde School-adviseurs alleen de scholen kunnen adviseren die een stimuleringsregeling hebben. Er is structureel geld en capaciteit nodig om alle leerlingen op alle scholen gelijke kansen te geven! In de regio Zuid-Holland Zuid is dit financieel goed geregeld door gemeenten. Misschien dat er nog wel meer gedaan kan worden om de scholen te stimuleren en de Gezonde School-aanpak minder vrijblijvend maken.’
Voor de hele leerlijn
Christel: ‘Ook wij merken in de praktijk dat de coördinator op school belangrijk is. Naar mijn ervaring is er zelfs meer dan één persoon nodig die de Gezonde School-aanpak serieus neemt. Zodat deze ook geborgd is voor de langere termijn. Daarnaast is het essentieel dat er in de aanpak rekening wordt gehouden met de specifieke behoeften van de eigen schoolpopulatie om gelijke kansen te kunnen creëren. En ten slotte: zeker bij jonge kinderen kunnen ouders een grote rol spelen om het effect van de Gezonde School-aanpak te borgen voor later. Veel scholen omarmen de visie dat ‘school’ breder is dan alleen het standaard lessenpakket, maar dat er ook aandacht moet zijn voor sociale en leefstijlontwikkeling. Die trend biedt ruimte voor een intensievere Gezonde School-aanpak. Het zou mooi zijn als we die aanpak voor de hele leerlijn kunnen vasthouden: van kinderopvang en basisonderwijs tot voortgezet onderwijs.’
Inspanning inzichtelijk maken
Christel: ‘Binnen onze regio hebben we twee unieke elementen die we inzetten om de Gezonde School-aanpak te stimuleren. Landelijk wordt er pas een Gezonde School-vignet gegeven als er op alle vlakken vooruitgang is. Wij hanteren een ‘sterrenmeter’ om inzichtelijk te maken op welke manier en hoe intensief scholen aan gezondheid werken. Afhankelijk van de score worden er drie, vier of vijf sterren toegekend. Zo wordt het gehele proces van gezondheidsbevordering erkend en gewaardeerd. Er is ook zo’n meetinstrument in ontwikkeling voor mentaal welbevinden van de leerlingen.’
Inspireren en stimuleren
Christel: ‘Daarnaast brengen we drie keer per jaar een mini-magazine uit voor scholen. De eerste keer was in februari 2024 met als thema Lentekriebels. In dit magazine brengen we nieuws over wat er al is bereikt in de regio, we interviewen een school om anderen te enthousiasmeren en we laten een medewerker van het Centrum Seksuele Gezondheid aan het woord. De volgende editie in de zomer gaat over voeding, beweging en natuur. Hiermee hopen we scholen nóg meer te inspireren en te stimuleren.’