‘Seks onder je 25e’
Onderzoek biedt nieuwe inzichten in seksuele gezondheid jongeren
Eens in de vijf jaar wordt een groot landelijk onderzoek gehouden naar de seksuele gezondheid van jongeren tussen de 13 en 25 jaar. Dit jaar deden we als GGD Zuid-Holland Zuid voor het eerst mee, om ook inzichten te krijgen over de situatie in onze eigen regio. ‘De uitkomsten van het onderzoek zijn zeer waardevol en op sommige punten ook zorgwekkend. Samen met alle partners zullen we hier acties op ontwikkelen om zo ons werk nog effectiever te maken’, zegt projectleider Klazien Scheltens van GGD Zuid-Holland Zuid.
Het onderzoek
‘Een schat aan informatie’
Het onderzoek ‘Seks onder je 25e’ is het grootste onderzoek naar dit onderwerp in ons land. Het werd al eerder gehouden in 2005, 2012 en 2017. Vaste organisatoren zijn Soa Aids Nederland, Stichting Rutgers en het CBS; zij selecteren via een steekproef een groot aantal scholen voor voortgezet onderwijs, en individuele jongeren. Daarnaast doen er altijd meerdere GGD’en mee. Er zijn 10.000 jongeren in Nederland bereikt met dit onderzoek.
De scholen in onze regio die uit de steekproef kwamen, werden gericht benaderd. Tien reguliere scholen en twee scholen voor praktijkonderwijs waren bereid mee te doen aan het onderzoek voor jongeren tussen de 13 en 16,5 jaar. Dat is een hoog percentage in vergelijking met andere regio’s. Jongeren in de leeftijdsgroep 16,5 tot 25 jaar kregen via de post een inlogcode voor de enquête. De vragenlijst omvatte 37 pagina's met uiteenlopende onderwerpen. Niet alleen over seks, maar ook over bijvoorbeeld seksuele diversiteit, anticonceptiegebruik, grensoverschrijdend gedrag, ongewenste zwangerschap en sexting. ‘We zijn tevreden over het aantal jongeren dat in onze regio de enquête heeft ingevuld’, stelt Chantal Kenens, eveneens van de GGD. ‘Ook van de jongeren die we via de post benaderden heeft 22 procent meegedaan. Dat is een mooie uitkomst. Zeker met het oog op het grote aantal vragen en de intimiteit ervan.’
Resultaten delen, acties genereren
De landelijke uitkomsten zijn middels bekend. Ook op regioniveau zijn de belangrijkste resultaten duidelijk. GGD ZHZ heeft op basis daarvan al adviezen geformuleerd. Op 15 februari is er een regionaal seminar georganiseerd om de cijfers en bijhorende adviezen te delen met gemeenten, verschillende (zorg)partners en scholen. Daar werd ook met de deelnemers nagedacht over mogelijke vervolgstappen rondom de verschillende thema’s. De komende tijd zullen de GGD-collega’s op nog meer plekken aandacht vragen voor de uitkomsten van dit onderzoek, om zo acties te genereren. Bijvoorbeeld tijdens een dialoogavond over seksuele vrijheid op 18 april in museum ’ t Hof. Alle resultaten komen ook op de website van de DG&J te staan en alle scholen ontvangen eveneens de uitkomsten. Daarnaast zal waar nodig bij landelijke campagnes worden aangehaakt of lokaal met partners eigen campagnes worden ontwikkeld.
‘Als projectleider monitor jeugd ben ik veel in gesprek met scholen. Op die momenten neem ik de resultaten en onze adviezen mee. Intern kunnen we ook veel kruisverbanden leggen met andere onderzoeken, zoals rondom alcoholgebruik. Op veel plekken in ons werk kunnen we er aandacht voor vragen, via het Centrum Seksuele Gezondheid, LVS en ook de Gezonde School.’
Chantal Kenens, onderzoeker publieke gezondheid
‘Er is zoveel informatie uit de enquête gekomen! Tijdens twee bijeenkomsten met verschillende afdelingen hebben we, samen met jeugdgezondheidszorg en jongerenwerk, nagedacht welke onderzoeks-elementen het belangrijkst zijn om te delen. Ook tijdens het seminar in februari hebben we de aanwezige partners gevraagd: ‘Wat kun jij met de resultaten in je eigen situatie en wie heb je nodig om tot actie over te gaan?’ Er kwamen goede suggesties. Bijvoorbeeld over kennisdeling en over het opzetten van een focusgroep van GGD, JGZ én jongeren, om hen te vragen waaraan zíj behoefte hebben rond deze thema’s.’
Klazien Scheltens, projectleider en beleidsmedewerker Infectieziekten
De resultaten
‘Bevestigend, maar ook schokkend’
De uitkomsten van het onderzoek bevestigen veel van wat we als DG&J binnen ons werk al zien en horen. Toch zijn sommige resultaten ook opvallend en zorgwekkend te noemen. Zaken die zeker door de collega’s van het Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) en binnen het programma Seksuele Gezondheid en andere afdelingen zullen worden opgepakt. Erika Kuilder, programmamanager seksuele gezondheid, en Janneke Jacobs, verpleegkundige CSG, geven hun reactie op de drie opvallendste resultaten.
-> Jongeren in Zuid-Holland Zuid waarderen seksuele voorlichting op school met een 5,4
Janneke: ‘Wij en andere partners zullen scholen meer sturing en stimulans moeten geven. Daarnaast is het goed te achterhalen wat een jongere dan wél wil horen qua voorlichting. Dat moet in een dialoog. Alleen zo kunnen we echte openheid creëren en zorgen dat de juiste informatie ook goed overkomt.’
Erika: ‘De voorlichting en de inhoud ervan moeten minder vrijblijvend worden. Jongeren geven aan dat er meer voorlichting gewenst is over plezier in seks, wensen en grenzen, en diversiteit. Daarbij is er extra aandacht nodig voor de christelijke middelbare scholen. Ook de jongeren daar zijn flink seksueel actief, maar zij krijgen op sommige scholen slechts beperkt seksuele voorlichting. Ook voor deze leerlingen is het belangrijk om over voldoende informatie te beschikken zodat ze afgewogen keuzes kunnen maken.’
-> Gebruik anticonceptie gedaald naar 80%
Erika: ‘Tegelijkertijd is er een toename van gebruik van de morning-after pil en zien abortusklinieken een stijging in abortuswensen. We moeten dit resultaat heel serieus nemen. En nog beter de feiten en cijfers over natuurlijke conceptie overdragen. Namelijk: dat het een verhoogd risico geeft op zwangerschap en seksueel overdraagbare aandoeningen. De vorm van anticonceptie moet voor jongeren een heel weloverwogen beslissing worden.’
Janneke: ‘Veel jongeren vertrouwen op (foutieve) informatie via social media. Wij moeten jongeren dus indringender informeren over de risico’s van natuurlijke anticonceptie. Het niet goedkeuren, maar informeren. Hun beweegredenen achterhalen en vervolgens uitleggen hoe ‘alternatieve’ anticonceptie zo veilig mogelijk gebruikt kan worden.’
-> Toename seksuele grensoverschrijding
Erika: ‘Er wordt meer ongewenst gedrag ervaren. Bovendien is er een grote orgasmekloof tussen jongens en meiden. En meiden ervaren ook meer pijn dan jongens. Jongeren vinden het kennelijk dus lastig om hun wensen en grenzen aan te geven. Aan ons en onze partners de taak om hierover te informeren en ze daarin te begeleiden waar nodig.’
Janneke: ‘Wensen en grenzen blijven een aandachtspunt. Op school is de voorlichting daarvoor te feitelijk. Het is belangrijk om voorbeelden te noemen en ook om voorbeelden te vragen. Ik leg het jongeren zo simpel mogelijk voor: Je vraagt thee en je krijgt koffie. Durf je er dan iets over te zeggen?’