Is dementie een groeiend probleem?
Dementie straks de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland? En nog steeds geen medicijn om het te genezen? Dat zijn bepaald geen prettige vooruitzichten! Toch gloort er hoop aan de horizon. Wetenschappelijk onderzoek wijst steeds vaker uit dat met een gezonde leefstijl de kans op dementie verkleind kan worden. We zijn gewoon zélf het medicijn! Maar waar hebben we het precies over?
Verzamelterm voor 50 verschillende ziekten
De begrippen ‘dementie’ en de ‘ziekte van Alzheimer’ lopen bij het gemiddelde publiek nog wel eens door elkaar. ‘Dementie’ is eigenlijk een verzamelterm voor wel vijftig verschillende ziekten die de hersenen aantasten. De ziekte van Alzheimer is er daar één van. Daarnaast zijn ook vasculaire dementie (veroorzaakt door vaatschade in de hersenen), fronto-temporale dementia of Lewy body dementia wel bekend. Dementie tast de hersenen zo aan dat ze bepaalde informatie niet meer kunnen verwerken. Welke vorm van dementie iemand heeft, is afhankelijk van het deel van de hersenen dat is aangetast. Bij de ziekte van Alzheimer gaat het bijvoorbeeld om geheugen- en concentratieproblemen. De ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door bewegingsstoornissen (beven) en in 35 tot 55 procent van de gevallen ontwikkelt zich dan ook een vorm van dementie.
Dementie is geen fijne ziekte. Maar vind je het ook geen fijn woord? Probeer het dan eens met ‘hersengezondheid’. Werken aan je hersengezondheid met een gezonde leefstijl – dat klinkt positief en inspirerend!
Een ontwrichtende ziekte voor mens en samenleving
Kijken we naar de cijfers, dan ontstaat er geen vrolijk beeld. In Nederland hebben nu ongeveer 275.000 mensen een vorm van dementie. Verwacht wordt dat dit aantal groeit tot ongeveer 500.000 in het jaar 2040. Voor onze regio Zuid-Holland Zuid zijn de cijfers: ongeveer 8.000 nu naar een verdubbeling daarvan in de komende dertig jaar. Intussen wordt dementie de snelst groeiende doodsoorzaak in Nederland genoemd; de verwachting is dat het in 2040 zelfs de belangrijkste doodsoorzaak is. De kansen zijn daarbij helaas ongelijk verdeeld. Eén op de vijf mensen krijgt een vorm van dementie – en dan gaat het niet alleen om senioren! – maar bij vrouwen is dit zelfs één op de drie. Dementie is een ontwrichtende ziekte voor de mens die het betreft en voor zijn of haar directe omgeving. In deze aantallen is het ook ontwrichtend voor de samenleving als geheel.
Leefstijl op middelbare leeftijd bepaalt kans op dementie later
Kay Deckers is onderzoeker aan het Alzheimer Centrum Limburg van de Maastricht University. Met zijn team en onderzoek staat hij aan de basis van de campagne ‘We zijn zelf het medicijn’ zoals deze in Limburg in 2018 werd gehouden. Op de startbijeenkomst in Zuid-Holland Zuid in april 2022 gaf hij een (online) college over dementie. ‘Twintig jaar geleden zocht men vooral een pil tegen dementie en was men op geen enkele manier geïnteresseerd in preventie,’ vertelde hij. ‘Maar in de jaren daarna kwamen er steeds meer wetenschappelijke studies die bewezen dat leefstijlfactoren veel invloed hebben op de ontwikkeling van dementie. Intussen stelt men dat in veertig procent van alle dementiegevallen wereldwijd de ontwikkeling ervan te beïnvloeden is door twaalf leefstijlfactoren (zie kader onderaan). Zelfs de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van de Verenigde Naties geeft richtlijnen om zo het risico op dementie te verkleinen.’
3 leefstijladviezen uit de campagne ‘We zijn zelf het medicijn’
Blijf nieuwsgierig.
Hersenen blijven fit als ze regelmatig getraind worden. Zoals met werken aan een doel, een hobby, iets leren of ‘denkspelletjes’.
Eet gezond.
Gezond eten hoeft niet duur te zijn. Als het maar veelzijdig is, met veel groenten en fruit, peulvruchten, olijfolie, kip, vis, noten en zaden; rook niet en wees matig met alcohol.
Beweeg regelmatig.
Blijf bezig. Beweeg dagelijks minstens een half uur. Lekker wandelen tijdens de lunchpauze of ’s ochtends vroeg even zwemmen.
Wat goed is voor het hart is ook goed voor de hersenen
Het grootste deel van Nederland weet niet dat je de kans op dementie kunt verkleinen met een gezonde leefstijl. ‘Hoog tijd om ze dit te vertellen’, dachten Kay Deckers en zijn collega’s. En zo kwam de campagne ‘We zijn zelf het medicijn’ tot stand. In die campagne wordt simpel en doeltreffend het accent gelegd op drie leefstijladviezen: Blijf nieuwsgierig, Eet gezond, Beweeg regelmatig (zie kader hierboven). De doelgroep van de campagne is de leeftijdsgroep van 40 tot 75 jaar. Hoe eerder je namelijk begint met een gezonde leefstijl, hoe meer de kans op dementie verkleind kan worden. Bovendien heeft diezelfde gezonde leefstijl ook een gunstig effect op de ontwikkeling van andere aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten of diabetes.
Meer onderzoek naar andere factoren én een medicijn is nodig
Er is dus nog steeds geen medicijn om dementie te behandelen, er is wel een medicijn om de kans op dementie te verkleinen: wij zelf, met een gezonde leefstijl. Zijn we er dan nu? Nee, natuurlijk niet! Vanzelfsprekend moet het onderzoek naar de vele vormen van dementie en naar een eventuele behandeling of medicijn doorgaan. ‘Bovendien, in zestig procent van de gevallen kennen we de factoren die de ontwikkeling van dementie beïnvloeden dus nog niet,’ zei Kay Deckers in zijn online college vorig jaar. ‘Ook die willen we onderzoeken. Zoals de mogelijke invloed van slaapstoornissen, luchtverontreiniging, lage opleiding en meer. Zodat we over twintig jaar kunnen zeggen dat we in nóg meer gevallen het risico kunnen verkleinen door aanpassing van onze leefstijl of leefomgeving.’
Factoren die kans op dementie beïnvloeden
3 onveranderbare factoren
- Leeftijd: dit is de belangrijkste factor voor het ontwikkelen van dementie; na je 65e loopt de kans snel op.
- Geslacht: dit is een grote risicofactor; vrouwen hebben meer kans op het ontwikkelen van dementie.
- Genetica: dat erfelijkheid bepalend is voor de kans op dementie is maar voor een klein deel waar (5-7 procent).
12 veranderbare factoren
Voeding, lichaamsbeweging, mentale activiteit, alcoholgebruik, roken, te hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, te hoog cholesterolgehalte, overgewicht, slechte nierfunctie, diabetes, stemming (depressie, eenzaamheid).
