Laura Shields-Zeeman van het Trimbos-instituut
'Een samenleving die mentaal gezond wíl zijn, vraagt een andere inrichting'
In ‘Een blik op morgen’ vragen we experts uit het veld hun visie met ons te delen. Verfrissend. Onverwacht. Inspirerend. En soms een tikkeltje activistisch, zoals Laura Shields-Zeeman. Zij is Hoofd Mentale Gezondheid en Preventie bij het Trimbos-instituut en Hoogleraar Mentale Volksgezondheid aan de Universiteit Utrecht. Haar onderzoek richt zich op hoe sociale en economische factoren mentale gezondheid kunnen beïnvloeden en vooral wat we hieraan kunnen doen. Zij was bovendien lid van de klankbordgroep van de Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving bij de totstandkoming van het advies ‘Op de rem’ (lees hier meer).
Laura: ‘Het advies van de Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving is herkenbaar en nodig. Het benadrukt dat mentale gezondheid niet alleen gaat over zorg of individuele veerkracht, maar over de manier waarop onze samenleving functioneert en is ingericht. Cruciaal is het accent dat mentale gezondheid ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid is, zowel in beleid als in cultuur. Om structureel iets te veranderen, moeten we naar álle aspecten kijken. Hoe we werken, wonen, studeren, opvoeden, dit alles kan onze mentale gezondheid beïnvloeden. Het advies is dus geen eindpunt, maar een startpunt. Het vraagt dat we mentale gezondheid niet framen als alleen iets voor de zorg, maar als een randvoorwaarde voor onze brede welvaart. Wonen, bestaanszekerheid, voorspelbaar werk, gezonde leefomgevingen, sociale cohesie, het hoort er dus allemaal bij. En die samenhang moeten we nu veel serieuzer gaan nemen.’
Ruimte maken
Laura: ‘Vaak plannen we alles strak in, zowel in ons werk als in ons privéleven. Plannen geeft regie en grip, maar kan ook het gevoel geven van continu ‘moeten’. Er blijft weinig ‘lege tijd’ over. Vrije tijd wordt ingekaderd en echte rust is schaars. Juist omdat onze agenda’s zo vol zijn, is het voor onze mentale gezondheid essentieel om bewust oningevulde tijd in te bouwen: bijvoorbeeld momenten zonder doel, zonder prikkel en zonder prestatie.’
'We moeten mentale gezondheid niet framen als alleen iets voor de zorg, maar als een randvoorwaarde voor onze brede welvaart'
Realistisch beleid maken
Laura: ‘Hoewel het advies van de Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving een goede gespreksstarter is voor de landelijke overheid, moeten we de boodschap ook doorvertalen naar inwoners. Effectief mentaal gezondheidsbeleid is gebaat bij maatwerk per regio, gemeente en zelfs wijk. Gemeenten en lokale organisaties hebben immers goed zicht op wat inwoners nodig hebben, zéker als ze hen ook betrekken. Lokale cijfers, van bijvoorbeeld een GGD, geven nuttige inzichten. En als je deze cijfers koppelt aan verhalen van inwoners, en aan kennis van professionals en ervaringsdeskundigen, zie je wat er echt speelt. Vervolgens bepaal je gezamenlijk wat nodig, wenselijk én mogelijk is en onderneem je passende acties. Zo ontstaat er beleid dat past bij de dagelijkse realiteit. Als Trimbos-instituut werken we nu aan een kennispakket dat GGD'en en gemeenten hierbij kan helpen, met een beleidstoets mentale gezondheid en concrete handvatten.’
Het goede voorbeeld geven
Laura: ‘Een andere belangrijke stap is: goed kijken naar hoe we over mentale gezondheid communiceren. Een cultuurverandering begint met het veranderen van het ‘narratief’. Dat zit ook in de woordkeuze. Als we bijvoorbeeld zeggen dat mensen weerbaarder moeten worden, kan dat suggereren dat het probleem bij het individu ligt. Terwijl veel mensen vooral last hebben van een ‘systeem’ dat steeds zwaarder voelt. Ook hier ligt een mooie taak voor de GGD en andere sociale partners: denk samen goed na over hoe je zaken wil benoemen. En ten slotte kunnen we ook als organisaties het goede voorbeeld geven: plan minder meetings en deadlines, laat de vastomlijnde kaders en takenpakketten eens los. Dat geeft meer ruimte voor creativiteit en talent.’
