Verzuim, preventie of handhaving, rol OM
Leerplichtambtenaren worstelen met nieuwe situatie
Dit voorjaar kwam het Openbaar Ministerie (OM) met een opmerkelijke beleidsmaatregel. Die hield in dat zaken rond vrijstelling van de leerplicht op grond van artikel 5 onder b niet langer zouden worden vervolgd. Ingrado (beroepsvereniging van leerplichtambtenaren) en Leerplicht en Voortijdig Schoolverlaten (LVS) Zuid-Holland Zuid voelden zich overvallen en benadrukten dat dit niet in het belang van het kind is. Ook demissionair staatssecretaris Mariëlle Paul van Onderwijs sprak van een ‘onwenselijke situatie’. Wat is er aan de hand?
In Nederland volgen kinderen vanaf 5 jaar wettelijk verplicht onderwijs op een school. De Leerplichtwet uit 1969 benoemt echter ook uitzonderingen, zogeheten vrijstellingen. Bijvoorbeeld als kinderen om psychische of lichamelijke redenen geen onderwijs kunnen volgen, of onderwijs in het buitenland volgen. Ouders kunnen daarnaast een beroep doen op artikel 5 onder b van de Leerplichtwet om vrijstelling te krijgen voor hun kind(eren). Zij moeten dan kunnen aantonen dat zij op grond van hun geloofs- of levensovertuiging bezwaar hebben tegen de richting van het onderwijs op alle scholen binnen een redelijke afstand van hun woning.
Wel toekennen
Zo’n verzoek voor vrijstelling komt binnen bij LVS. De LVS-consulent probeert met de ouders in gesprek te gaan om hen te wijzen op de effecten voor hun kind(eren) van het niet naar school gaan. Daarnaast beoordeelt LVS of de bezwaren van de ouders voldoende zwaarwegend en concreet genoeg zijn, en daadwerkelijk de richting van het onderwijs betreffen. Mocht dit het geval zijn, dan kan de vrijstelling worden toegekend en hoeft het kind niet ingeschreven te worden op een school. De vrijstelling geldt voor de duur van één schooljaar en moet dus elk jaar opnieuw worden aangevraagd.
Scroll door ⬇︎
Niet toekennen
Voldoet een vrijstellingsverzoek niet aan de voorwaarden en leiden de gesprekken tussen ouders en LVS-consulent niet tot inschrijving van het kind op een school, dan ontstaat er absoluut verzuim. Dit is een strafbaar feit. LVS kan dan een proces-verbaal opmaken. Het OM gaat over tot vervolging en uiteindelijk doet de rechter een uitspraak. Dit voorjaar liet het OM weten dit soort vrijstellingszaken (op grond van artikel 5 onder b) niet meer te zullen behandelen. Volgens het OM zijn deze zaken te complex, zijn de gerechtelijke uitspraken te divers waardoor er geen juridisch houvast is, en leiden de opgelegde sancties niet tot de gewenste situatie (namelijk dat het kind naar school gaat).
Situatie in de regio
Uit cijfers van LVS Zuid-Holland Zuid blijkt dat het aantal vrijstellingsverzoeken met een beroep op artikel 5 onder b groeit en in vijf jaar is verdubbeld. Van 48 aanvragen in schooljaar 2018-2019 tot 110 in schooljaar 2024-2025. Daarvan werden er vijf afgewezen en is er één proces-verbaal opgemaakt, maar het aantal aanvragen en afwijzingen kan sterk wisselen. De ouders hebben uiteenlopende levens- en geloofsovertuigingen of rekenen zich tot de ‘autonomen’ of ‘soevereinen’. Deze laatste groepen hebben overigens geen recht op een ‘vrijstelling artikel 5 onder b’. LVS waarschuwt de ouders dat ze strafrechtelijk vervolgd kunnen worden als ze hun kind niet op een school inschrijven. Die waarschuwing is minder zinvol als het OM niet meer vervolgt. Zowel LVS als Ingrado benadrukken dat dit kan leiden tot méér vrijstellingsverzoeken en misschien zelfs het terugtrekken van kinderen die al wel op school zitten. ‘Dit is niet in het belang van het recht op onderwijs van jongeren,’ stellen de betrokkenen.
Leerrecht of leerplicht?
In een eerdere editie van het Samen Voor Gezond-magazine werd de lezers gevraagd waar ze voor zouden kiezen: ‘Leerplicht of leerrecht? Wat vindt u?’. Net als in de brede maatschappelijke discussie is er veel variatie in de antwoorden. Met een voorkeur voor het gebruik van ‘leerplicht’ (55%) boven ‘leerrecht’ (45%).
Esther Hubbard (LVS): ‘Zonder preventie ga je voorbij aan de oplossing’
Esther Hubbard is, na een loopbaan als docent in het voortgezet onderwijs sinds schooljaar 2021/2022 LVS-consulent. ‘Ik ken dus beide kanten van het werk,’ lacht ze. In de ongeveer vijftig verzuim-cases die ze nu in behandeling heeft, gaat het in vijf gevallen om de ‘vrijstelling artikel 5 onder b’, toevallig alle vijf uit één gezin. Het aantal kan per week wisselen. ‘Nu is het ook wel de tijd van het jaar,’ aldus Esther. ‘Je moet een vrijstelling namelijk ieder jaar opnieuw aanvragen voor een volgend schooljaar. En die wordt steeds opnieuw beoordeeld. Er kan immers een nieuwe school in de regio gekomen zijn, waardoor de vrijstelling niet meer nodig is.’
Corien van Starkenburg (Ingrado): ‘Nieuwe wetsvoorstel is eigenlijk stap terug’
Corien van Starkenburg is bestuurder bij Ingrado, de beroepsvereniging van leerplichtambtenaren. In een ‘Position Paper’ ging Ingrado dit voorjaar in op de nieuwe beleidsregel van het OM in het bredere perspectief van preventie, verzuim, thuisonderwijs en Leerplichtwet. ‘Dat het Openbaar Ministerie niet meer wil vervolgen bij ‘vrijstellingen artikel 5 onder b’, kwam als een verrassing,’ stelt Corien. ‘We denken dat dit niet in het belang is van het recht van jongeren op onderwijs en vrezen een stijging van het aantal ouders dat een vrijstellingsverzoek zal doen. In overleg met het OM en het ministerie van Onderwijs hebben we in elk geval een (tijdelijk) toetsingskader opgesteld, met duidelijkheid voor de leerplichtambtenaren over situaties waarin nog wel een proces-verbaal opgemaakt kan worden.’